Áreas léxicas e dominios lingüísticos no noroeste da península ibérica

  1. Negro Romero, Marta 1
  2. Sousa, Xulio 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Madrygal: Revista de estudios gallegos

ISSN: 1138-9664

Año de publicación: 2019

Número: 22

Páginas: 223-239

Tipo: Artículo

DOI: 10.5209/MADR.66861 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Madrygal: Revista de estudios gallegos

Resumen

Os atlas lingüísticos constitúen unha excelente fonte de datos para coñecer a distribución xeográfica das variedades e tamén o modo en que estas se interrelacionan, unha vez que rexistran nas súas cartas as variantes recorrentes en determinadas áreas asociadas a unha mesma variable. A pesar do valor destas obras e da riqueza da información que fornecen para a investigación nos distintos ámbitos da lingüística, deica agora son poucos aínda os traballos que as utilizaron para descubrir as relacións de contacto entre dominios lingüísticos. Entre as razóns que explican esta desconsideración están a dificultade para tratar datos en formato cartográfico e o simple descoñecemento do valor da información que albergan estas obras. Neste traballo preséntase unha análise exploratoria dun pequeno grupo de preguntas da sección de léxico dos cadernos do Atlas Lingüístico de la Península Ibérica (ALPI) pertencentes a unha área do noroeste peninsular que comprende distintos dominios lingüísticos romances. As variantes léxicas seleccionadas corresponden a dez conceptos asociados con denominacións de partes do corpo humano. Os resultados do estudo compáranse e póñense en relación con algunhas investigacións previas que abordaron os límites dos dominios lingüísticos nesta zona da península. Ademais, dáse conta das similitudes e semellanzas na distribución das variantes de distintos niveis de análise xeolingüística e identifícanse algúns padróns de distribución de variantes léxicas.  

Referencias bibliográficas

  • ALPI (1962): Atlas Lingüístico de la Península Ibérica. I Fonética. Madrid: CSIC.
  • Álvarez Pérez, Xosé Afonso (2014): “(Des-)continuidade de léxico dialectal na fronteira galego-portuguesa”, en X. Sousa, M. Negro Romero e R. Álvarez (eds.), Lingua e identidade na fronteira galego-por¬tuguesa. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega; Instituto da Lingua Galega, pp. 173-200.
  • Álvarez Pérez, Xosé Afonso (2015): “Isoglossas portuguesas nos materiais do Atlas Lingüístico de la Península Ibérica: análise crítica da Nova Proposta de Lindley Cintra”, Zeitschrift für romanische Philologie 131/1, pp. 185-223.
  • André, Jacques (1991): Le vocabulaire latin de l´anatomie. Paris: Les belles lettres.
  • Auer, Peter (2018): “Dialect Change in Europe Leveling and Convergence”, en C. Boberg, J. Nerbonne e D. Watt (eds.), The Handbook of Dialectology. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, pp. 159-176.
  • Blank, Andreas e Peter Koch (1999): “Onomasiologie et étymologie cognitive: l´exemple de la tête”, en M. Vilela e F. Silva (eds.), Actas do 1º Encontro Internacional de Lingüística Cognitiva. Porto: Universidade do Porto, Faculdade de Letras, pp. 49-71.
  • Colón, Germán (2003): “Estudio y descripción etimológica del léxico de las palabras románicas: catalán”, en G. Ernst (ed.), Histoire linguistique de la Romania: manuel international d’histoire linguistique de la Romania. Berlín: Walter de Gruyter, vol. 1, pp. 369-375.
  • Coromines, Joan e José Antonio Pascual (1991-1997): Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico. Obra completa. Madrid: Editorial Gredos.
  • DALLA = Academia de la Llingua Asturiana (2015): Diccionariu de la Llingua Asturiana, http://www. academiadelallingua.com/diccionariu/index.php.
  • Dubert, Francisco (2017): “Sobre a Gallaecia Magna e as relacións históricas e xeolingüísticas entre galego, portugués e asturiano”, Estudis romànics 39, pp. 43-69.
  • Dubert, Francisco e Xulio Sousa (2002): “Áreas léxicas galegas e portuguesas. A proposta de Cintra aplicada ó galego”, en R. Álvarez, F. Dubert e X. Sousa (eds.), Dialectoloxía e léxico. Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega; Instituto da Lingua Galega, pp. 193-222.
  • Elvira, Javier (2006): “Orígenes de las lenguas romances peninsulares: del latín al castellano, el catalán y el gallego”, en E. Miguel e M. C. Buitrago (eds.), Las lenguas españolas: un enfoque filológico. Madrid: Ministerio de Educación y Ciencia, Publicaciones del Instituto Superior de Formación del Profesorado, pp. 37-58.
  • Estrada Arráez, Ana (2012): “The loss of intervocalic and final /d/ in the Iberian Peninsula”, Dialectologia. Special Issue III: Linguistic Atlas of the Iberian Peninsula (ALPI): Progress and Perspectives, pp. 7-22.
  • Fernández-Ordóñez, Inés (2009): “Los orígenes de la dialectología hispánica y Ramón Menéndez Pidal”, en X. Viejo (ed.), Cien años de Filoloxía Asturiana (1906-2006). Oviedo: Alvízoras & Trabe, pp. 11-41.
  • Fernández-Ordóñez, Inés (2011a): La lengua de Castilla y la formación del español. Madrid: RAE.
  • Fernández-Ordóñez, Inés (2011b): “El norte peninsular y su papel en la historia de la lengua española”, en S. Gómez Seibane e C. Sinner (eds.), Estudios sobre tiempo y espacio en el español norteño. San Millán de la Cogolla: Cilengua, pp. 23-68.
  • García Arias, Xosé Lluis (1997): “Discusiones etimológicas asturianas”, Revista de Filología Románica 13, pp. 327-344.
  • García Arias, Xosé Lluis (2007): Propuestes etimolóxiques II. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana.
  • García Mouton, Pilar (2012): “El Atlas Lingüístico de la Península Ibérica (ALPI) como fuente de documentación”, en E. Montero Cartelle e C. Manzano Rovira (coords.), Actas del VIII Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española: Santiago de Compostela, 14-18 de septiembre de 2009. Santiago de Compostela: Meubook, pp. 273-276.
  • García Mouton, Pilar (coord.); Inés Fernández-Ordóñez, David Heap, Maria-Pilar Perea, João Saramago e Xulio Sousa (2016): ALPI-CSIC, www.alpi.csic.es. Edición dixital de Tomás Navarro Tomás (dir.), Atlas Lingüístico de la Península Ibérica. Madrid: CSIC.
  • García Mouton, Pilar e Isabel Molina (2012): “The /ʎ/-/ʝ/ merger (yeísmo) in central Spain: advances since the ALPI”, Dialectologia. Special Issue, III: Linguistic Atlas of the Iberian Peninsula (ALPI): Progress and Perspectives, pp. 23-42.
  • García-Borrón, Juan-Pablo (2013): Semántica de la palabra. Barcelona: Universitat de Barcelona.
  • Gargallo, José Enrique (1995): “De fronteras lingüísticas peninsulares: paralelismos, afinidades, peculiaridades”, LletresAsturianes 57, pp. 23-40.
  • Gargallo, José Enrique (2014): “Romances de fronteira na península ibérica”, en X. Sousa, M. Negro Romero e R. Álvarez (eds.), Lingua e identidade na fronteira galego-portuguesa. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, pp. 259-283.
  • Goelb, Hans (2013): “La dialectometrización del ALPI: rápida presentación de los resultados”, en E. Casanova Herrero e C. Calvo Rigual (eds.), Actas del XXVI Congreso Internacional de Lingüística y de Filología Románicas. Berlín; Boston: De Gruyter, pp. 143-154.
  • Instituto de Investigación Rafael Lapesa de la Real Academia Española (2013): Mapa de diccionarios, http://web.frl.es/ntllet [04-15/03/2018].
  • Instituto de Investigación Rafael Lapesa de la Real Academia Española (2013): Corpus del Nuevo diccionario histórico (CDH), http://web.frl.es/CNDHE [04-15/03/2018].
  • Juliá Luna, Carolina (2007): Léxico y variación: las denominaciones de las partes del ojo. Bellaterra: Universitat Autònoma de Barcelona.
  • Juliá Luna, Carolina (2012): “Procedimientos de creación léxica en las designaciones iberorrománicas del párpado (II)”, Revista de Filología Románica 29, pp. 11-31.
  • Matras, Yaron (2009): Language contact. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Merlan, Aurélia (2007): “Las variedades lingüísticas del noreste peninsular: convergencias y divergencias”, Lletres Asturianes 96, pp. 7-56.
  • Morala Rodríguez, José Ramón (2011): “La frontera histórica entre el asturleonés y el castellano”, en R. de Andrés (coord.), Lengua, ciencia y fronteras. Uviéu: Trabe, pp. 89-119.
  • Murray, Robert W. (2010): “Language and space: The neogrammarian tradition”, en P. Auer e J. E. Schmidt (eds.), Language and Space: An International Handbook of Linguistic Variation. Vol. 1: Theories and Methods. Berlin e New York: De Gruyter Mouton, pp. 70-87.
  • Negro Romero, Marta (2012): “Names for the uvula in the west of the Iberian Peninsula: a geolinguistic approach”, Dialectologia. Revista Electrònica, Special Issue III, pp. 111-128.
  • Ossenkop, Christina (2018): “Les frontières linguistiques dans l’ouest de la Péninsula ibérique”, en C. Ossenkop e Otto Winkelmann (eds.), Manuel des frontières linguistiques dans la Romania. Berlin; Boston: De Gruyter, pp. 177-220.
  • Pato, Enrique e David Heap (2008): “Lexical Variation across Asturias and the ‘Dominio Astur’”, en P. Reich, W. J. Sullivan e A. R. Lommel (eds.), LACUS Forum 33: Variation. Houston: Linguistic Association of Canada and the United States, pp. 1-8.
  • Penny, Ralph (2004): Variación y cambio en español. Madrid: Gredos.
  • Santamarina, Antón (dir.) (20033): Diccionario de diccionarios. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, http://sli.uvigo.es/ddd/index.html.
  • Schrambke, Renate (2010): “Language and space: traditional dialect geography”, en P. Auer e J. E. Schmidt (eds.), Language and Space: An International Handbook of Linguistic Variation. Vol. 1: Theories and Methods. Berlin e New York: De Gruyter Mouton, pp. 87-107.
  • Sinner, Carsten e Encarnación Tabares (2014): “L’espagnol en Europe”, en A. Klump, J. Kramer e A. Willems (eds.), Manuel des languages romanes. Berlin; Boston: De Gruyter, pp. 558-587.
  • Sousa, Xulio (2008): “Notas sobre o Atlas Lingüístico de la Península Ibérica en Galicia”, en M. Brea, F. Fernández Rei e X. L. Regueira (eds.), Cada palabra pesaba, cada palabra medía. Homenaxe a Antón Santamarina. Santiago de Compostela: Universidade, pp. 299-306.
  • Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2004-): Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega, http://ilg.usc.es/tmilg [04/03/2018].
  • Veny, Joan (1982): Els parlars catalans (Síntesi de dialectologia). Palma de Mallorca: Editorial Moll.
  • Woolhiser, Curt F. (2011): “Border Effects in European Dialect Continua: Dialect Maintenance and Change”, en B. Kortmann e J. van der Auwera (eds.), Field of Linguistics: Europe. Berlin: Mouton de Gruyter, pp. 501-523.